ჩინეთმა დაგმო აშშ-ს სპიკერის ნენსი პელოსის ვიზიტი ტაივანში და მას “უკიდურესად სახიფათო” უწოდა, – BBC ამ თემასთან დაკავშირებით ვრცელ სტატიას აქვეყნებს, სადაც განმარტებულია, რატომ არის მნიშვნელოვანი ტაივანი ჩინეთ-ამერიკისთვის.
ეს არის ამერიკელი პოლიტიკოსის ყველაზე მაღალი რანგის ვიზიტი კუნძულზე ბოლო 25 წლის განმავლობაში.
ჩინეთი ტაივანს განიხილავს, როგორც სეპარატისტულ პროვინციას, რომელიც საბოლოოდ კვლავ პეკინის კონტროლის ქვეშ იქნება.
თუმცა, ტაივანი თავს დამოუკიდებელ ქვეყანად თვლის, თავისი კონსტიტუციით და დემოკრატიულად არჩეული ლიდერებით.
ჩინეთის პრეზიდენტმა სი ძინპინმა თქვა, რომ ტაივანთან გაერთიანება „ უნდა შესრულდეს “ და არ გამორიცხა ძალის შესაძლო გამოყენება ამის მისაღწევად.
სად არის ტაივანი?
ტაივანი არის კუნძული, დაახლოებით 100 მილის დაშორებით სამხრეთ-აღმოსავლეთ ჩინეთის სანაპიროდან.
ის ე.წ. “პირველი კუნძულის ჯაჭვში” შედის, რომელიც მოიცავს აშშ-ს მეგობარი ტერიტორიების ჩამონათვალს, რომლებიც გადამწყვეტია აშშ-ს საგარეო პოლიტიკისთვის.
თუ ჩინეთი ტაივანის ხელში ჩაგდებას აპირებს, ზოგიერთი დასავლელი ექსპერტი ვარაუდობს, რომ იგი უფრო თავისუფალი იქნებოდა წყნარი ოკეანის დასავლეთ რეგიონში ძალაუფლების პროექტირებაში და შესაძლოა დაემუქროს აშშ-ს სამხედრო ბაზებს გუამსა და ჰავაის შორეულ ქვეყნებში.
მაგრამ ჩინეთი ამტკიცებს, რომ მისი განზრახვები არის წმინდა მშვიდობიანი.
იყო თუ არა ტაივანი ჩინეთისგან ყოველთვის განცალკევებული?
ისტორიული წყაროები ვარაუდობენ, რომ კუნძული პირველად მოექცა ჩინეთის სრული კონტროლის ქვეშ მე-17 საუკუნეში, როდესაც ქინგის დინასტიამ დაიწყო მისი ადმინისტრირება. შემდეგ, 1895 წელს, მათ დათმეს კუნძული იაპონია-ჩინეთის ომის წაგების შემდეგ.
ჩინეთმა კუნძული კვლავ აიღო 1945 წელს მას შემდეგ, რაც იაპონიამ მეორე მსოფლიო ომი წააგო.
მაგრამ ჩინეთში სამოქალაქო ომი დაიწყო ნაციონალისტურ სამთავრობო ძალებს შორის ჩიანგ კაი-შეკისა და მაო ძედუნის კომუნისტური პარტიის მეთაურობით.
კომუნისტებმა გაიმარჯვეს 1949 წელს და კონტროლი დაამყარეს პეკინზე.
ჩიანგ კაი-შეკი და ის, რაც დარჩა ნაციონალისტური პარტიისგან – ცნობილი როგორც კუომინტანგი – გაიქცნენ ტაივანში, სადაც მართავდნენ მომდევნო რამდენიმე ათწლეულის განმავლობაში.
ჩინეთი მიუთითებს ამ ისტორიაზე და ამბობს, რომ ტაივანი თავდაპირველად ჩინეთის პროვინცია იყო. მაგრამ ტაივანელები მიუთითებენ იმავე ისტორიაზე და ამტკიცებენ, რომ ისინი არასოდეს იყვნენ ნაწილი თანამედროვე ჩინეთის სახელმწიფოსი, რომელიც პირველად ჩამოყალიბდა 1911 წლის რევოლუციის შემდეგ – ან ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკის, რომელიც შეიქმნა მაოს დროს 1949 წელს.
მას შემდეგ კუომინტანგი იყო ტაივანის ერთ-ერთი ყველაზე გამორჩეული პოლიტიკური პარტია – მართავს კუნძულს მისი ისტორიის მნიშვნელოვანი ნაწილი.
ამჟამად მხოლოდ 13 ქვეყანა (პლუს ვატიკანი) აღიარებს ტაივანს სუვერენულ ქვეყნად.
ჩინეთი ახორციელებს მნიშვნელოვან დიპლომატიურ ზეწოლას სხვა ქვეყნებზე, რომ არ აღიარონ ტაივანი, ან გააკეთონ რაიმე, რაც გულისხმობს არ აღიარებას.
ტაივანის თავდაცვის მინისტრმა განაცხადა, რომ ჩინეთთან ურთიერთობა ახლა ყველაზე ცუდია, რაც ბოლო 40 წლის განმავლობაში ყოფილა.
შეუძლია ტაივანს თავდაცვა?
ჩინეთს შეუძლია შეეცადოს „გაერთიანება“ არასამხედრო საშუალებებით, როგორიცაა ეკონომიკური კავშირების გაძლიერება.
მაგრამ ნებისმიერ სამხედრო დაპირისპირებაში, ჩინეთის შეიარაღებული ძალები უპირატესობა ექნება ტაივანის შეიარაღებულ ძალებთან.
ჩინეთი აშშ-ის გარდა ნებისმიერ ქვეყანაზე მეტს ხარჯავს თავდაცვაზე და შეუძლია გამოიყენოს შესაძლებლობების უზარმაზარი დიაპაზონი, საზღვაო ძალებიდან დაწყებული სარაკეტო ტექნოლოგიებით, თვითმფრინავებითა და კიბერშეტევებით დასრულებული.
ჩინეთის სამხედრო ძალის დიდი ნაწილი სხვაგან არის ორიენტირებული, მაგრამ, მაგალითად, აქტიური მორიგე პერსონალის საერთო თვალსაზრისით, ორ მხარეს შორის უზარმაზარი დისბალანსია.
ღია კონფლიქტის დროს, ზოგიერთი დასავლელი ექსპერტი ვარაუდობს, რომ ტაივანს საუკეთესო შემთხვევაში შეუძლია შეანელოს ჩინეთის თავდასხმა, შეეცადოს ხელი შეუშალოს ჩინური დესანტის კუნძულზე გადასვლას და საგარეო დახმარების მოლოდინში პარტიზანული ბრძოლები წამოიწყოს, ეს დახმარება კი შეიძლება მოვიდეს აშშ-დან, რომელიც იარაღს ტაივანში ყიდის.
დიპლომატიური თვალსაზრისით, აშშ ამჟამად მხარს უჭერს „ერთი ჩინეთის“ პოლიტიკას, რომელიც აღიარებს ჩინეთის მხოლოდ ერთ მთავრობას – პეკინში. გარდა ამისა, აშშ-ს აქვს ოფიციალური კავშირები ჩინეთთან და არა ტაივანთან, მაგრამ მაისში, როგორც ჩანს, პრეზიდენტმა ჯო ბაიდენმა ვაშინგტონის პოზიცია შეცვალა.
კითხვაზე, დაიცავს თუ არა აშშ ტაივანს სამხედრო გზით, ბაიდენმა უპასუხა: დიახ.
თეთრი სახლი ამტკიცებს, რომ ვაშინგტონს პოზიცია არ შეუცვლია.
უარესდება თუ არა ჩინეთ-ტაივანის ურთიერთობა?
2021 წელს, როგორც ჩანს, ჩინეთმა გააძლიერა ზეწოლა სამხედრო თვითმფრინავების გაგზავნით ტაივანის საჰაერო თავდაცვის ზონაში, თვითგამოცხადებულ ზონაში, სადაც უცხოური თვითმფრინავების იდენტიფიცირება, მონიტორინგი და კონტროლი ხდება ეროვნული უსაფრთხოების ინტერესებიდან გამომდინარე.
ტაივანმა 2020 წელს თვითმფრინავების შეჭრის მონაცემები საჯარო გახადა.
თვითმფრინავების რაოდენობამ პიკს მიაღწია 2021 წლის ოქტომბერში, ერთ დღეში 56 შეჭრა.
რატომ არის ტაივანი მნიშვნელოვანი დანარჩენი მსოფლიოსთვის?
ტაივანის ეკონომიკა ძალიან მნიშვნელოვანია.
მსოფლიოს ყოველდღიური ელექტრონული აღჭურვილობის დიდი ნაწილი – ტელეფონებიდან ლეპტოპებით, საათებითა და სათამაშო კონსოლებით დამთავრებული – იკვებება ტაივანში დამზადებული კომპიუტერული ჩიპებით.
ერთი საზომით, ერთ ტაივანურ კომპანიას – Taiwan Semiconductor Manufacturing Company ან TSMC – აქვს მსოფლიო ბაზრის ნახევარზე მეტი.
TSMC არის ეგრეთ წოდებული “სამყარი” – კომპანია, რომელიც აწარმოებს ჩიპებს, რომლებიც შექმნილია მომხმარებლების მიერ. ეს არის უზარმაზარი ინდუსტრია, რომლის ღირებულება თითქმის 100 მილიარდი დოლარია (730 მილიარდი ფუნტი) 2021 წელს.
ჩინეთის მიერ ტაივანში კონტროლს შეუძლია პეკინს მისცეს გარკვეული კონტროლი მსოფლიოს ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან ინდუსტრიაზე.
შეშფოთებულია თუ არა ტაივანის ხალხი?
მიუხედავად ბოლოდროინდელი დაძაბულობისა ჩინეთსა და ტაივანს შორის, კვლევებმა აჩვენა, რომ ბევრი ტაივანელი ადამიანი შედარებით უშფოთველია.
2021 წლის ოქტომბერში ტაივანის საზოგადოებრივი აზრის ფონდმა ჰკითხა ხალხს, ფიქრობდნენ თუ არა, რომ საბოლოოდ ომი იქნებოდა ჩინეთთან.
თითქმის ორმა მესამედმა (64.3%) უპასუხა, რომ არა.
ცალკეული კვლევა მიუთითებს, რომ ტაივანში ადამიანების უმეტესობა იდენტიფიცირებულია როგორც ტაივანელი და არა ჩინელი.
ცნობისთვის, აშშ-ის წარმომადგენელთა პალატის სპიკერის, ნენსი პელოსი ტაივანში გუშინ ჩავიდა.
ხოლო პელოსის ვიზიტის გამო მუქარების ფონზე, ტაივანმა შეიარაღებული ძალები მზადყოფნაში მოიყვანა.
როგორც ირკვევა, პელოსის ტაიპეიში ჩასვლის შემდეგ ჩინური თვითმფრინავები ტაივანის სრუტეს კვეთავდნენ.
ტაივანს პეკინი თავის სუვერენულ ტერიტორიად მიიჩნევს, რის გამოც სი ძინპინის მთავრობამ ვაშინგტონი ორჯერ გააფრთხილა, რომ პელოსის იქ ვიზიტს მძიმე შედეგები მოჰყვება.
29 ივლისს აშშ-ისა და ჩინეთის პრეზიდენტებს შორის სატელეფონო საუბარი შედგა, რომლის დროსაც სი ძინპინმა ჯო ბაიდენს განუცხადა, რომ „ვინც ცეცხლს ეთამაშება, დაიწვება“.