„მეტრონომის“ ექსკლუზიური ინტერვიუ მსოფლიოში ცნობილ დირიჟორ ვახტანგ მაჭავარიანთან
თბილისის ოპერისა და ბალეტის თეატრის სამხატვრო ხელმძღვანელი, დავით კინწურაშვილი, დირიჟორ ვახტანგ მაჭავარიანს არ შეხვდა. უფრო მეტიც, წლების განმავლობაში სახელმწიფო სიმფონიურ ორკესტრის სამხატვრო ხელმძღვანელი და მთავარი დირიჟორი ოპერაში არ შეუშვეს. როგორც ვახტანგ მაჭავარიანი „მეტრონომთან“ საუბრისას აღნიშნავს, საქმიანი შეხვედრა დაგეგმილი იყო, თუმცა ადგილზე მისულ დირიჟორს გეგმები შეცვლილი დახვდა. რაც მთავარია, ამის შესახებ მხოლოდ ოპერაში მისვლის და მოსაცდელში ლოდინის შემდეგ აცნობეს.
რუსეთის დიდი სიმფონიური ორკესტრის სამხატვრო ხელმძღვანელი, მოსკოვის საფესტივალო ორკესტრის სამხატვრო ხელმძღვანელი და მთავარი დირიჟორი, ცნობილი კომპოზიტორის, ალექსი მაჭავარიანის შვილი, ვახტანგ მაჭავარიანი „მეტრონომს“ შემთხვევის შესახებ დეტალურად ესაუბრა. ამავდროულად ჩვენ შევიტყეთ დირიჟორის პოლიტიკური ხედვა და მისი სამომავლო გეგმები.
„მეტრონომი“: ბატონო ვახტანგ, ზუსტად რა მოხდა თბილისის ოპერაში?
ვახტანგ მაჭავარიანი: მე არ ვცხოვრობ საქართველოში. ჩემი კავშირი საქართველოსთან წელიწადში ორჯერ ჩამოსვლით შემოიფარგლება, რა დროსაც აქ კონცერტს ვმართავ. ამ შემთხვევაშიც გარკვეული შეთანხმება იყო – პროგრამა გამოვაგზავნე, მინდოდა ფრანგული მუსიკის კონცერტი ჩამეტარებინა, რადგან საფრანგეთთან კარგი კავშირები მაქვს. ჩემი ინტერნაციონალური კავშირი საფრანგეთიდან დაიწყო, როდესაც მე, როგორც „მარიას“ თეატრის დირიჟორი, ჩავედი პარიზში, 1987 წელს. მაშინ მოვიდნენ ჩემთან იმპრესარიოები. მაშინ დაიწყო ჩემი ინგლისური ეპოპეა, შოტლანდიის თეატრს ვხელმძღვანელობდი, არაერთი სპექტაკლი დავდგი ლონდონში, პარიზში, აზიაში, ამერიკაში და ა.შ.
პარიზში არაჩვეულებრივი მეგობრები მყავს. ემიგრაციაში რომ წავიდნენ ქართველები, მათ შორის იყო ბაბუაჩემი დავითი და ბიძაჩემი ვახტანგი. ორივე ლევილის მიწაში წევს. 10 წელი ვიცხოვრე პარიზში. ამდენად, ფრანგული მუსიკის კონცერტი მინდოდა გამეკეთებინა. ამაზე თითქოს მოვილაპარაკეთ, თუმცა მერე მომივიდა პასუხი, რომ არ გამოდიოდა ეს ამბავი და სექტემბერში მეტყოდნენ, როდის შეძლებდნენ მოწვევას. ეს მითხრა დავით კინწურაშვილმა, ოპერის ამჟამინდლემა სამხატვრო ხელმძღვანელმა. არ მესიამოვნა, რასაკვირველია, მაგრამ კარგი… მაინც ჩამოვედი, რადგან მამას წიგნი გამოვიდა გერმანიაში. პრეზენტაცია გვქონდა გოეთეს ინსტიტუტში, გადავწყვიტე თავისუფალი დრო გამომეყენებინა და თბილისის ოპერის სამხატვრო ხელმძღვანელთან ჩემთვის ძალიან მნიშვნელოვან თეატრზე, ალექსი მაჭავარიანის „ჰამლეტზე“ მესაუბრა. ხვალ და ზეგ დასაწყებად კი არა, სამომავლო გეგმებში ჩასანიშნად. კინწურაშვილის მდივანმა დამინიშნა შეხვედრის დრო. მე პუნქტუალურად მივედი. პირველი გაოცება იყო ის, რომ თეატრში ვერ შევედი. დაცვამ არ შემიშვა, მოსაცდელში დამსვეს. ასეთი რამ ჩემ ცხოვრებაში პირველად მოხდა და იმედია, უკანასნელად… დასავლეთში, ზოგ თეატრში, ერთხელ დამიდგამს კონცერტი, მაგრამ იქ დაცვა მცნობს და არ მეუბნება, დაჯექი მოსაცდელშიო. მითუმეტეს, რომ აქ, წლების განმავლობაში თეატრის დირიჟორი ვიყავი.
შემდეგ კი მდივნისგან, უცნაური გზით გავიგე, რომ გადაიდო შეხვედრა. მას თანამშრომელმა ქალბატონმა დაურეკა, ბატონი ვახტანგი აქ არისო, მდივანმა გადმოაცემინა ტელეფონი და სხვის ტელეფონზე, მდივნისგან გავიგე, რომ ვერ მიმიღებდნენ. ამის მერე არავინ შემხმიანებია. ყველაფერი შეიძლება მოხდეს, მაგრამ მაშინ აიღე ტელეფონი, დარეკე, თქვი, უკაცრავად, რაღაც ხდება, ზეგ ან მაზეგ შევხდეთ…
არც და ვერც წარმოვიდგენ, რომ რაღაც შეთქმულებაა. თუმცა, ყველაფერია შესაძლებელი.
– როგორი უნდა იყოს, თქვენი ხედვით, ოპერის სამხატვრო ხელმძღვანელი? და კარგ ხელმძღვანელად, წარსულიდან, ვინ მიგაჩნიათ?
– იყო პერიოდი, თეატრს გენიალური ზურაბ ანჯაფარიძე ხელმძღვანელობდა. უშეცდომო არავინ არ არის, მაგრამ ის იყო თეატრში დაბადებულ-მოხარშული, რომელიც ამით ცოცხლობდა. ყოველთვის იყო პოლიტიკის ჩართვა ხელოვნების სფეროში, ეს ვოლტერის დროსაც იყო, მაგრამ ანჯაფარიძემ საოცრად იცოდა თეატრი.
მაგალითად, დიმიტრი მჭედლიძე – მის დროს თეატრის ცხოვრება ძალიან საინტერესო იყო.
მიუხედავად იმისა, რომ მრავალ საკითხში ჯანსუღ კახიძეს არ ვეთახმებოდი, მაინც მიმაჩნია, რომ სერიოზულად ნიჭიერი ადამიანი იყო და ოპერის თეატრს ასე ხელმძღვანელობდა. სამხატვრო ხელმძღვანელი უნდა იყოს მცოდნე, ძალზედ ერუდირებული, რომელიმე ერთი საქმის (დირიჟორი, მომღერალი თუ სხვა) უმაღლესი პროფესიონალი. თავის სამშობლოზე და საქმეზე შეყვარებული ადამიანი, რომლის ამოცანა იქნება კულტურის განვითარება.
– საერთოდ, რა ხდება ქართულ საოპერო სფეროში, ბატონო ვახტანგ, ცოტა ხნის წინ გავრცელდა ინფორმაცია, რომ ოპერაში მოსამართლეებმა საზეიმო ვახშამი გამართეს.
– ეს ყურმოკვრით მაქვს გაგებული და თუ ეს მართლა ასე მოხდა, სამარცხვინოა. ოპერის მიმართ შეგრძნება უნდა არსებობდეს, რომ წმინდა ადგილია, სადაც ხელოვნება იქმნება. რასაც თქვენ მეუბნებით, ეს სულ სხვა ოპერიდან არის.
– ასევე ცნობილი ფაქტია ნიკოლოზ რაჭველისა და ვახტანგ კახიძის დაპირისპირება. ამ დროისთვის დირიჟორებს შორის ზავია, თუმცა შეიძლება ითქვას, რომ ამ სფეროში გარკვეული არეულობაა? და ეს პოლიტიკას უკავშირდება?
– მე პირადად პოლიტიკისგან შორს ვარ, მაგრამ ალბათ ყველაფერი, მათ შორის ურთიერთობები პოლიტიკაა. ჩემი ღრმა რწმენაა, რომ მუსიკა, ხელოვნება, ფერწერა არ შედის კულტურის სფეროში. ეს შემოქმედებაა. კულტურა კი არის ეთიკა, ზრდილობა, გონებრივი, სწორი გადაწყვეტილებები… ძალიან მწყინს და მიკვირს, რომ ასეთი სიტუაცია იყო შექმნილი. ასეთ დროს სახელმწიფო ტყუის, იმიტომ, რომ პრობლემებს ვერ წყვეტს. ყველაფერი სახელმწიფოს ეკუთვნის, კერძო ხომ არ არის? საერთოდ, კულტურის სამინისტრო მაგონებს ერთ-ერთი ბრენდის პოლირებულ, მაგრამ ცარიელ კარადას.
– უფრო კონკრეტულად, რა არ მოგწონთ კულტურის სამინისტროს ამჟამინდელი პოლიტიკიდან?
– რაც უფრო ნაკლებად იტყვიან „კი, ტო“ , არა, ტო“, უფრო კარგი იქნება. მე მგონი კლასიკური მუსიკის სფეროზე საერთოდ აზრზე არ არიან. ასევე, 2014 წელს თბილისი დიდ საკონცერტო დარბაზს ალექსი მაჭავარიანის სახელი მიენიჭა. ეს მისი 100 წლის იუბილეზე მოხდა. მსოფლიოში არსებობს ჭეშმარიტება, თუ როგორ იწერება ტრაფარეტი. ჩვენთან კი დარბაზს დაუტოვეს სახელი, „თბილისის დიდი საკონცერტო დარბაზი“ და „ალექსი მაჭავარიანის სახელობის თბილისის სახელმწიფო დარბაზი“ გვერდებზე, უხილავ ადგილზე გააკრეს. შევიდნენ google-ში და ნახონ, როგორ წერია ტრაფარეტები მსოფლიოს დიდ საკონცერტო დარბაზებში. დღემდე ვიბრძვი და აქედანაც მოვუხმობ, რომ სრულად დააწერონ ტრაფარეტი დარბაზს.
ესენი ვერ ხვდებიან, რომ ამით გამდიდრდებიან, კი არ-გაიაფდებიან. თუ მანდ მარტო რეპის დაკვრა უნდათ, მაშინ ეს სხვა პოზიციაა, მაგრამ ეს დარბაზი სულ სხვა მნიშვნელობით აშენდა.
– ანუ, შეზღუდავს ეს ტრაფარეტი დარბაზს და იქ თუნდაც თქვენ მიერ ხსენებულ რეპს ვერ დაუკრავენ?
– როგორ ვერ დაუკრავენ რეპს, ბოლოსდაბოლოს, 21-ე საუკუნეა. უბრალოდ ვერ ხვდებიან, რომ თუ გერმანული გამომცემლობა ალექსი მაჭავარიანზე წერს, რომ ქართველი ბეთჰოვენია, ეს არის ბრენდი.
– აღნიშნეთ, რომ პოლიტიკა და კულტურა ერთმანეთს ყოველთვის ეხება. რუსულ-ქართულ ურთიერთობაში პოლიტიკა კულტურას ემიჯნება?
– მე ვცდილობ გავემიჯნო. იმ პერიოდში მომიხდა პოლიტიკასთან ურთიერთობა, როცა რუსეთში ორკესტრს ვხელმძღვანელობდი. 2008 წელს ომი რომ დაიწყო, შევედი და ორკესტრს ვუთხარი, რომ დიდ პატივისცემის მიუხედავად, ხელფასს ვერ მივიღებდი იმ სახელმწიფოსგან, რომელიც ჩემ სახელმწიფოს ბომბავდა. წამოვედი. აქაც გადავდექი, 2004 წლის 30 ივნისს, როცა სრულიად ახლადარჩეული პრეზიდენტის, მიხეილ სააკაშვილის მიმართ უკმაყოფილება გამოვაცხადე. მე არავის გავუშვივარ, ვერ გამიშვებდნენ. ჩემთვის თავისუფლებაა მთავარი და არ მინდოდა გამეზიარებინა იმ დროინდელი პოლიტიკა.
– რუსეთი დღეს არ ბომბავს საქართველოს, მაგრამ ოკუპირებული აქვს ქვეყნის ტერიტორიები. კულტურული ურთიერთობები უნდა იყოს აგრესორ ქვეყანასთან?
– როგორ ვთქვა, რომ აქ გოდუნოვი არ უნდა დავდგათ, ან შოსტაკოვიჩის სიმფონია არ უნდა შევასრულოთ. ყველაფერს თავისი ზომა-წონა აქვს. რა თქმა უნდა, რუსეთს არ უნდა ვეფლირტაოთ, მიუხედავად იმისა, რომ ამხელა ქვეყანაა და მსოფლიოს აზანზარებს. ჩვენი მკვეთრად გამოხატული პოზიცია უნდა გვქონდეს. სანამ ტერიტორიები აქვს ჩვენთვის წართმეული, მანამდე ძმობა შეუძლებელია. მაგრამ, ეს არ უნდა ავურიოთ შემოქმედებაში. ტოლსტოი არ წაიკითხოს ქართველმა?
– საუბარია რუსეთში მოღვაწეობაზე, ან იქ დადგმულ კონცერტზე და ა.შ..
– ეს ძალიან რთული თემაა… ისევ გეტყვით რომ ყველაფერი ზომა-წონაზეა დამოკიდებული.
– რა გეგმები გაქვთ?
– საქართველოში ისეთი სურათი იხატება, რომ მგონი არც მადირიჟორებენ, მაგრამ ამას არ შევეგუები. რაც შეეხება რუსეთს, „მარიას“ თეატრი რეგულარულად მიწვევს. ზოგჯერ ჩავდივარ და ვდირიჟორობ. ამას წინათ „ტრუბადური“ დავდგი იტალიაში. მანამდე გოდუნოვი დუბლინის თეატრში. ცოტა ხნის წინ ბელგიის ნაციონალურ ორკესტრთან ერთად კონცერტები მქონდა. ანკარაში მიწვეული მთავარი დირიჟორი ვარ. ახლა, ძალიან კარგი ორკესტრი მინდა ჩამოვიყვანო გასტროლით საქართველოში, მაგრამ ჯერ არ ვამბობ.
– ნახევრად ხუმრობით, ორკესტრს რომ ჩამოიყვანთ, შეგხვდებათ ოპერის სამხატვრო ხელმძღვანელი?
– ორკესტრის ჩამოსვლასთან მას არავითარი კავშირი არ აქვს. და საერთოდ, ბრძენი იყო დავით გურამიშვილი, „რაც მოგივა დავითაო, ყველა შენი თავითაო“. თუ ეგეთი სამხატვრო ხელმძღვანელი უნდათ, ჰყავდეთ.
– ინტერვიუს დასასრულისკენ, გაგვაცანი თქვენი ოჯახი.
– ჩემი მეუღლე არის ალექსანდრა მაჭავარიანი – გრაფინია ვინგერსკი. გარდა იმისა, რომ ჩემი მეუღლე, ის ჩემი მეგობარია. მაშინ როცა მე დავქრივარ ერთი კონტინენტიდან მეორეზე, (აქედან ბრაზილიაში მივდივარ სადირიჟოროდ), ის ზრდის კარგ ბიჭს, სახელად, ალექსი მაჭავარიანს. ალექსი 17 წლისაა. სიამაყით ვამბობ, რომ მუსიკალური სკოლა 96 ქულით დაამთავრა, თან ერთი წლით ადრე, რადგან ისეთი კარგი იყო, „გადაახტუნეს“.
– მამის და ბაბუის კვალზე მიდის?
– არა მარტო. დედის მხრიდან ნათესავები ცხენოსნები ჰყავს. ბელგიის ჩემპიონია ცხენოსნობაში, ბელგიის ნაკრების წევრია და მაღალი ჯილდოები აქვს მიღებული.
სხვათაშორის, მამაჩემი ტანმოვარჯიშე იყო ახალგაზრდობაში და თავს ამით ირჩენდა. მისთვის, რომ გეთქვათ, ცუდი კომპოზიტორი ხარო, სიცილით მოკვდებოდა, მაგრამ რომ გეთქვათ, ცუდი სპორტსმენი ხარო, ძალიან სწყინდა. მიხარია, რომ ჩემი შვილი ბევრ წიგნს კითხულობს და 6 ენაზე საუბრობს. მას ინტერესის ორი სფერო აქვს – მუსიკა და კვანტური ფიზიკა. ვნახოთ, რომელი სძლევს.
ჩემი მეუღლის მადლობელი ვარ. როგორც კი სახლში გერმანულად დავუწყებდი ბავშვს საუბარს, ალექსანდრა იმ წუთშივე მაჩერებდა, ქართულად დაელაპარაკეო. ქართული, კარგი, ტრადიციები გვაქვს შენარჩუნებული. მეუღლემაც იცის ქართული ენა და აკეთებს კარგ ქართულ კერძებს.
მანა ნოდია